Sąd Okręgowy rozpatrywał sprawę zainicjowaną odwołaniem pracodawcy od decyzji wydanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a dotyczących jego pracowników. Organ rentowy w swoich rozstrzygnięciach ustalił, że pracownicy nie podlegali w okresach pomiędzy 2011 a 2013 r. polskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego z tytułu zatrudnienia.
W uzasadnieniu ZUS argumentował, że pracodawca nie prowadził znaczącej części wykonywanej działalności na terytorium Polski. Wobec takich ustaleń właściwym więc ustawodawstwem w stosunku do tych pracowników powinno być ustawodawstwo kraju, w którym wykonywana była praca. W tej sprawie oznaczało to, że zastosowanie powinno mieć ustawodawstwo belgijskie.
Model prowadzenia działalności przez pracodawcę – przeważająca ilość kontraktów w Belgii
W toku postępowania Sąd Okręgowy ustalił, że odwołujący się od rozstrzygnięć ZUSu pracodawca prowadził działalność gospodarczą od maja 2011 r. w zakresie usług budowlanych. Pracodawca wysyłał swoich pracowników do pracy na terytorium Belgii, występując do ZUS o wydanie zaświadczeń A1 na podstawie art. 12 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Radu (UE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (dalej jako: rozporządzenie 883/2004).
Pracownicy udawali się więc do pracy w Belgii na polecenie swojego pracodawcy oraz w celu wykonywania tam pracy na jego rzecz. Kontrakty realizowane były na terytorium Belgii przez polskiego kierownika budowy, który wydawał pracownikom polecenia na placu budowy. Wszyscy pracownicy mieli zawierane umowy o pracę w Polsce, jak również w Polsce byli zgłaszani przez pracodawcę do ubezpieczeń społecznych.
Natomiast umowy z klientami belgijskimi zawierane były zarówno w siedzibie firmy w Polsce, jak i na terenie Belgii. Pracodawca realizował kontrakty na 65 budowach na terytorium Belgii. Przy tym zawarł on 17 kontraktów na wykonywanie prac na terytorium Polski. Natomiast od samego grudnia 2012 r. do września 2013 r. na terenie Polski pracodawca nie realizował żadnych kontraktów.
Wątpliwości belgijskiej instytucji ubezpieczeniowej
Belgijska instytucja ubezpieczeniowa, po zweryfikowaniu formularzy A1 wystawionych dla trzech pracowników, zwróciła się do ZUSu o poinformowanie o zasięgu działalności pracodawcy w świetle kryteriów wymienionych w decyzji nr A2 oraz w praktycznym przewodniku Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów Ubezpieczeń Społecznych. W toku kontroli, ZUS ustalił, że pracodawca nie spełniał warunków podmiotu delegującego. Organ rentowy poinformował belgijską instytucję ubezpieczeniową o wynikach kontroli.
Sąd Okręgowy i Sąd Apelacyjny – argumenty pracodawcy bezzasadne
W ustalonych okolicznościach dotyczących sprawy Sąd Okręgowy uznał odwołania pracodawcy od rozstrzygnięć ZUSu za bezzasadne. Wobec czego, pracodawca zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego oddalający jego odwołania apelacją.
Sąd Apelacyjny w swoim rozstrzygnięciu wskazał, że pracodawca nie ma racji w zakresie zarzutów podniesionych w apelacji, a dotyczących konieczności przeprowadzania procedury dialogu i koncyliacji ze stroną belgijską. Sąd Apelacyjny argumentował przy tym, że wymóg wyczerpania przez instytucje ubezpieczeniowe dwóch państw członkowskich, w których ubezpieczeni wykonują pracę rodzącą obowiązek ubezpieczenia istnieje jedynie wówczas, gdy instytucje te mają wątpliwości co do tego, które ustawodawstwo jest właściwe. W niniejszej sprawie wątpliwości nie było, wobec czego ZUS mógł stwierdzić samodzielnie, że delegowani pracownicy nie podlegają ubezpieczeniom społecznym na terenie Polski, a w konsekwencji mógł unieważnić wydane wcześniej zaświadczenia A1.
Pracodawca w skardze kasacyjnej podnosi dwie istotne kwestie
Pracodawca w skardze kasacyjnej do Sądu Najwyższego od rozstrzygnięcia Sądu Apelacyjnego argumentował m.in. brak wniosku instytucji belgijskiej do polskiego Organu rentowego o unieważnienie wydanych formularzy A1.
Ponadto pracodawca zwrócił uwagę na bardzo istotną kwestię – skutku oddalenia odwołań pracodawcy, w postaci wyłączenia pracowników z polskiego systemu ubezpieczeń społecznych w okresach wskazanych w zaskarżonych decyzjach.
Sąd Najwyższy o możliwości cofnięcia zaświadczenia A1
Sąd Najwyższy rozpatrując skargę pracodawcy w wyroku z dnia 10 września 2020 r. III UK 296/19 w pierwszej kolejności podkreślił, że cofnięcie zaświadczenia A1 wydanego w okolicznościach nieuprawniających do jego wystawienia jest możliwe w każdym czasie, jeżeli okaże się, że nie zostały spełnione – wynikające z rozporządzeń unijnych – warunki do jego wydania.
Wobec czego Sąd Najwyższy wskazał, że ZUS mógł więc zmienić swoją ocenę sytuacji ubezpieczonych i wydać decyzje stwierdzające brak podlegania polskiemu systemowi ubezpieczeń mimo wcześniejszego poświadczenia wydanego na formularzu A1.
Zasada podlegania jednemu ustawodawstwu i efektywność prawa unijnego w tym zakresie
Sąd Najwyższy zwrócił jednak uwagę, że sytuacja, w której pracownicy przestali podlegać ustawodawstwu polskiemu, a jednocześnie nie wiadomo, czy zostali objęci ustawodawstwem innego państwa członkowskiego, oznacza materializację ryzyka niepodlegania przez pracowników objętych wycofanymi zaświadczeniami A1 żadnemu ustawodawstwu.
SN podkreślił, że powyższe, uznać należy za ewidentnie sprzeczne z zasadą podlegania jednemu ustawodawstwu właściwemu i efektywnością prawa unijnego w tym zakresie.
Ważne ustalenia SN – konieczne wyczerpanie trybu współpracy
Co istotne, Sąd Najwyższy pokreślił, że organ rentowy po wydaniu poświadczenia podlegania ubezpieczeniu społecznemu w Polsce na formularzu A1 i bez jego uprzedniego cofnięcia nie może – bez wyczerpania trybu współpracy z instytucją ubezpieczeniową innego państwa członkowskiego – wydać decyzji o niepodleganiu ubezpieczeniu społecznemu w Polsce.
W ocenie Sądu Najwyższego, wobec tego w przypadku konieczności uprzedniego wyczerpania procedury współpracy przez ZUS z belgijskim organem rentowym przed wydaniem decyzji unieważniających wydanie zaświadczenia A1, decyzje powinny zostać uchylone, a sprawa ponownie rozpoznana przez organ rentowy we współpracy z instytucją właściwą innego państwa członkowskiego.
r.pr. Katarzyna Węglarz
Źródło:
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 września 2020 r. sygn. akt III UK 296/19
Artykuł opracowany we współpracy z kancelarią EmployerPoland – specjalistami w kontekście zatrudniania i delegowania pracowników.
